Wielka Wojna Powszechna 1914 – 1918 kosztowała życie wielu Polaków, walczących zwykle w armiach swych zaborców. Jedynie z nowskiej parafii św. Mateusza na jej frontach zginęło 200 katolików.
11 listopada 1918 roku podpisany został rozejm – w Polsce rocznica ta jest obchodzona jako Narodowe Święto Niepodległości.
Polska pozbawiona była znacznych obszarów na zachodzie, w tym Pomorza. Powstające polskie oddziały paramilitarne, w tym związki kombatanckie, jak Towarzystwo Wojaków „Jedność”, pozostawały w ciągłym konflikcie z oddziałami niemieckiego Grentzschutzu i Freikorpsu.
Zasady pokoju z Niemcami rozstrzygnęła Konferencji w Wersalu, zakończona 28 czerwca 1919 roku. Pomorze przygotowywało pierwociny polskiej administracji, poprzez tworzenie Rad Ludowych.
29 listopada 1919 roku w Berlinie zawarta została umowa miedzy Rzeczypospolitą Polską a Niemcami, w której uzgodniono harmonogram przejmowania dotychczasowych ziem pruskich. Do wykonania tego zadania utworzono Front Pomorski, dowodzony przez gen. Józefa Hallera.
Przejmowanie Pomorza zaczęło się od Torunia 18 stycznia 1920.
Nowe wróciło do Macierzy kilka dni później, w niedzielę 25 stycznia, choć Prusacy opuścili je już w sobotę o godzinie 15. Żołnierze byli serdecznie witani przez Polaków, miasto zaś przyozdobione było orłami i biało-czerwonymi flagami. W poniedziałek o 10.30 odbyła się na nowskim rynku Msza dziękczynna, odprawiona przez proboszcza Bartkowskiego.
Ostatnim etapem były uroczyste zaślubiny z morzem 10 lutego w Pucku.
